Adam Mickiewicz

MOJA PIERWSZA BITWA




TOWARZYSTWO WYDAWNICZE "IGNIS".--E. WENDE i S-ka,
WARSZAWA.--M. NIEMIERKIEWICZ, POZNAÑ--H. ALTENBERG,
LWÓW.--TOW. KSIÊGARÑ KRESOWYCH, TORUÑ

1921




MOJA PIERWSZA BITWA.


OPOWIADANIE SIER¯ANTA.


Zazdroszcz± Atylli, który stoczy³ tysi±c bitew, a w tysi±cznej jeszcze
czu³ w sobie to, co nazywa³ gaudia certaminum, czyli rozkosz rzezi. Oj,
by³ to krwawy rozpustnik ten stary hetman! Co siê mnie tyczy,
piastuj±cego stopieñ sier¿anta lekkiej artylerji, wyznajê, ¿e zaprawdê
zakochany by³em w wojence, ale tylko przez pierwszy tydzieñ mojego
wojennego zawodu, i ¿e w Atyllowej rozkoszy raz tylko jeden jedyny
zasmakowa³em. Z tej to przyczyny nigdy mi nie wyjdzie z pamiêci mój
miodowy tydzieñ i pierwsza bitwa.

Pierwsza bitwa ma szczególniejsze podobieñstwo z pierwsz± mi³o¶ci±. Ile¿
nadziei! ile z³udzeñ! przed t± uroczyst± akcj±, która rozstrzyga o losie
narodów, lada rekrut czuje siê powo³anym do odegrania co najmniej
roli... jakiego bohatera historji lub romansu.

Przychodzi wreszcie do rozprawy i stajesz do niej z niecierpliwo¶ci± i
pewnym niepokojem, doznaj±c raz trwogi ¶miertelnej, to znowu szalonej
weso³o¶ci; ju¿ ciê strach przeszywa, ju¿ ciê podnosi pycha tryumfatora.
W jednej godzinie przechodzisz przez t³umy wzruszeñ, i zbierasz
wspomnienia na ca³e ¿ycie! lecz aby to czuæ z ca³± moc±, trzeba mieæ
serce dziewicze, serce rekruckie.

Powiedzia³ kto¶, ¿e ka¿dy cz³owiek mo¿e skomponowaæ dobry romans,
opowiadaj±c tylko po prostu historjê swej pierwszej mi³o¶ci. To
postrze¿enie zachêci³o miê do opisania pierwszej bitwy, w której by³em.
Trzeba wiedzieæ, ¿e ta bitwa jest tylko epizodem s³awnej wojny, ¿e z
niej odnie¶li¶my ¶wietne zwyciêstwo, i ¿e w swoim czasie zjedna³a nam
podziw ludów europejskich. Wprawdzie dawne to czasy, bo ludy dobrze ju¿
zapomnia³y i o naszych klêskach i o naszych tryumfach. Mimo tego
¿o³nierz polski nigdy nie zapomni o bitwie pod Stoczkiem.

Po rewolucji 29 listopada[*] postanowi³em wst±piæ w szeregi, i
rozmy¶la³em, czy do piechoty, czy do jazdy? A¿eby zrobiæ stanowczy
wybór, przebiega³em ulice Warszawy, przypatruj±c siê bacznie mundurom
ró¿nych pu³ków. Naprzód zatrzyma³em siê przed bataljonem grenadjerów,
którzy maszerowali w ¶ci¶niêtych szeregach, milcz±co, w porz±dku i
powa¿nie. Wszystko w±sacze, z szewronami na ramionach. By³y to resztki
legjonów napoleoñskich. Kiedy przechodzili, ustêpowano im z
uszanowaniem, i szeptano w t³umie: "To mi ¿o³nierze! to nasi obroñcy!"
Zazdroszczê im, pomy¶la³em, piêkna to rzecz byæ grenadjerem! I zbli¿y³em
siê do oddzia³u, a zaj±wszy miejsce obok dobosza, maszerowa³em krokiem
grenadjerskim, upatruj±c komendanta, któremu chcia³em natychmiast
ofiarowaæ moje s³u¿by.

[Footnote *: 1830 r.]

Wtem, na drugim koñcu ulicy, ukaza³ mi siê nowy meteor wojskowy. By³ to
krakus na bia³ym koniu, w bia³ej sukmance, w czerwonej czapeczce z
bia³em piórkiem, który jak ³abêd¼ przerzyna³ czarne fale t³ocz±cych siê
mieszczuchów. ¦licznie wywija³ on koniem; pieszych wita³ skinieniem
g³owy, z kawalerzystami ¶ciska³ siê za rêce, a piêknym damom, stoj±cym w
oknach, posy³a³ wdziêczne poca³unki. Wszystkie oczy zwróci³y siê ku
niemu; mê¿czy¼ni klaskali, kobiety u¶miecha³y siê w milczeniu; a piêkny
krakus sta³ siê bo¿yszczem chwili.

Przysz³o mi zaraz na my¶l, ¿e w mundurze krakowskim na mój wiek i wzrost
bêdzie mi bardziej do twarzy, A tak objawi³o mi siê moje w³a¶ciwe
powo³anie: Bóg miê stworzy³ krakusem!

Zwróci³em siê wiêc w stronê koszar jazdy; ale w po³owie drogi wpad³em w
niezmierny t³um, który miê porwa³ ze sob± i uniós³ ku rogatkom. Lud siê
cisn±³ na spotkanie nowo nadci±gaj±cych szeregów. Osobliwsza figura
jecha³a na przodzie; by³ to stary kapucyn w habicie i na koniu, w jednej
rêce z lanc± a drug± b³ogos³awi±cy krzy¿em lud, który mu nogi ca³owa³.
Za kapucynem postêpowa³o tysi±c strzelców z lasów augustowskich. Mieli
przewieszone dubeltówki i wielkie torby borsucze z pazurami i
wyszczerzonemi zêbami, bielejêcemi na zielonych kurtkach. Drugi tysi±c
wie¶niaków, uzbrojonych w krzywe kosy i siekiery zamyka³ pochód. Nigdy
wej¶cie najpiêkniejszych pu³ków, nawet wej¶cie ksiêcia Józefa na czele
zwyciêskich legjonów nie wzbudzi³o takiego zapa³u, jak ten, z którym
Warszawianie witali torby borsucze i ³yczane ³apcie. Nie by³y to ju¿
oklaski, ani u¶miechy, ale krzyki, grzmi±ce hura! i b³ogos³awieñstwa,
pomieszane z g³o¶nym p³aczem. Lud bowiem dziwnym swoim instynktem umia³
schwyciæ wznios³± i piêkn± stronê obrazu. Na widok tych kap³anów, tych
rolników, którzy porzucili cele klasztorne i swoje bory, a¿eby biæ
nieprzyjació³ ojczyzny, lud zrozumia³ ca³± grozê niebezpieczeñstwa, a
oraz poj±³ z ca³± ufno¶ci±, ¿e to jedyny ¶rodek obrony.

Wziê³a miê nag³a pokusa porwaæ natychmiast za kosê lub dubeltówkê i
stan±æ do szeregu z ch³opami, aby z nimi podzieliæ tryumfalne wej¶cie do
stolicy. Ale jak¿e to zrobiæ? jak nadaæ sobie ruchy zuchowate i
wyzywaj±ce mazowieckiego kosyniera, lub wyraz ponury i dziki strzelca z
nad Niemna? Jak wyrównaæ mu wzrostem i szeroko¶ci± pleców? w¶ród tych
olbrzymów wygl±da³bym, jak królik miêdzy wilkami. Có¿ wiêc pocznê ze
sob±? Czy mam byæ krakusem, czy grenadjerem! Niepewno¶æ ta du¿o miê
kosztowa³a.

Znajomy mi pu³kownik spotka³ siê ze mn± w przechodzie i klepi±c miê po
ramieniu, rzek³: "Dowodzê oddzia³em partyzantów; czê¶æ moich ludzi
wysz³a ju¿ w pole, ja sam dzi¶ wyruszam z Warszawy, potrzebujê
kanonierów; mo¿e wiesz, gdzie ich znale¼æ?

--Wiem o jednym, rzek³em, przybieraj±c postawê wojskow±; potrzebujesz
kanoniera, oto go masz!

--Zgoda! rzek³ pu³kownik, naci±gaj mundur i staw siê u mnie dzi¶ wieczór
punkt o dziesi±tej, czy rozumiesz?

W taki sposób werbowano ¿o³nierzy w czasie naszego powstania. Tego¿ dnia
o jedenastej w nocy maszerowa³em umundurowany przy armatach. W ci±gu
marszu æwiczyli¶my siê w u¿yciu broni, a ja tyle dok³ada³em pilno¶ci, ¿e
po trzech dniach mianowano miê sier¿antem i pod moje rozkazy oddano
armatê. Zawistni utrzymywali, ¿e stopieñ mój zawdziêcza³em osobliwym
wzglêdom pu³kownika.

B±d¼ co b±d¼ sam siê ¼dziwi³em, zmiesza³em i niemal zawstydzi³em na tak
nag³y awans. Zawróci³o mi siê w g³owie i dopiero po kilku godzinach
os³upienia zacz±³em uczuwaæ wp³yw nowej mojej godno¶ci. Mimowolnie
przybra³em minê marsow± i powa¿niejsz±; wyci±gn±wszy uroczy¶cie praw±
rêkê, po³o¿y³em j± na mojej w³asno¶ci, na wylocie armaty. Kawa³ ten
bronzu, my¶la³em sobie, bêdzie filarem w ¶wi±tyni mojej s³awy; bêdzie
pierwszym stopniem w rycerskim zawodzie, a mo¿e i na tron miê zawiedzie!
Dobrze wycelowane dzia³o rozstrzyga nieraz los wojny. A Napoleon od
czegó¿ zacz±³, je¿eli nie od kanoniera? Pe³en tych marzeñ zakocha³em siê
w mojej spi¿owej armacie jak w pannie i odt±d zawsze by³em przy niej.
Bada³em jej wady i przymioty, roztrz±sa³em charakter i pozna³em
najdok³adniej ca³y jej sk³ad i naturê tak fizyczn± jak moraln±. Tak
dobrze wbi³a mi siê w pamiêæ, ¿e zrobi³bym z pamiêci jej portret. D¼wiêk
jej g³osu zna³em tak dobrze, ¿ebym go móg³ by³ rozró¿niæ w¶ród huku
naj¿ywszej kanonady, choæby pod Lipskiem, lub Ostro³êk±. Kochana moja
armatko! có¿ sta³o siê z tob±? w czyje¶ rêce popad³a? Zapewne nikt ciê
tak nie popie¶ci, jak ja ciê pie¶ci³em. Ta my¶l miê jedynie pociesza.
By³a to wprawdzie niewielka o¶miofuntówka, ale dla mnie by³a ogromn±, bo
ciê¿arna ca³± moj± przysz³o¶ci±. Zreszt± dobrze osadzona, ³atwa do
manewrowania i dziwnie celnego strza³u. Ca³y dzieñ ledwo mi wystarcza³
na spe³nienie obowi±zków przy kochanej armatce, a i przez noc nie
przestawa³em my¶leæ o tym przedmiocie mojej mi³o¶ci. I tak, jednej nocy
¶ni mi siê bitwa, a naprzeciw miê kogo¿ widzê? feldmarsza³ka Dybicza!
Zaraz biorê na cel--paf! i moja kula przecina go na dwie po³owy.
Puszczam siê, aby oderwaæ mu g³owê i jeszcze ciep³± zanie¶æ do
naczelnego wodza, ksiêcia Radziwi³³a; ale trup Dybicza tak ostro siê
broni³, ¿e a¿ wybi³em siê ze snu i w rzeczywisto¶ci, zamiast g³owy
moskiewskiego wodza, trzyma³em g³owê ¶pi±cego obok mnie kanoniera. Innej
nocy gorsza rzecz mi siê zdarzy³a: ¶ni³em, ¿e jazda moskiewska wpad³a na
nas niespodziewanie; mnie naprzód zabito, potem wyciêto moich
kanonierów, a nareszcie kirasjer moskiewski siad³ na mojej armacie jak
na koniu i zacz±³ j± zagwo¿d¿aæ, spogl±daj±c na mnie okiem pogardy.
Wtedy uczu³em wszystkie mêczarnie mê¿a Lukrecji i mêczarnie ojca
Wirginji. Chocia¿ by³em ju¿ trupem zimnym i skostnia³ym, niemniej
dobywa³em wszystkich si³, aby daæ znak ¿ycia i pasuj±c siê ze sob±,
uda³o mi siê nareszcie tak têgo wrzasn±æ, ¿em siê i sam przebudzi³ i
zaalarmowa³em ca³y obóz. Zerwawszy siê na nogi, a w³a¶nie dnieæ
poczyna³o, szukam oczyma mojej armaty i widzê z niema³± rado¶ci±, ¿e
jest, ¿e spoczywa wolna i spokojna na swej lawecie.

Otwarta jej paszcza zdawa³a siê wci±gaæ ch³odek poranka, a l¶ni±ca
powierzchnia odbija³a pierwsze promienie s³oñca. Po³o¿y³em siê znowu na
mokrej ziemi, ale tym razem przez ostro¿no¶æ trzyma³em rêk± za sprychê,
a¿eby broniæ mego skarbu przeciw rzeczywistej lub sennej napa¶ci.

Tak przeszed³ ca³y tydzieñ, mój pierwszy tydzieñ po za¶lubieniu piêknej
o¶miofuntówki: tydzieñ miodowy sier¿anta artylerji, najszczê¶liwszy
tydzieñ w mojem ¿yciu! Ka¿d± chwilê mia³em zajêt±, w przekonaniu, ¿e ju¿
osi±gn±³em cel mego bytu na ¶wiecie; dusza moja przesz³a ca³kiem w
ukochan± armatkê.

Tymczasem zbli¿ali¶my siê coraz do brzegów Wis³y; lody pu¶ci³y ju¿ w
wielu miejscach i widaæ by³o tu i owdzie wystêpuj±c± wodê. Pu³kownik
nasz, z tyk± w rêku, pierwszy siê pu¶ci³ na lód, brodz±c w wodzie po
kolana, potem rozkaza³ nam i¶æ za sob±. I¶æ za nim i to z naszemi
armatami po tak s³abym lodzie? Na ten rozkaz zblad³em jak ¶mieræ, ca³a
bowiem nasza przysz³o¶æ wojenna mog³a uton±æ. Nakoniec przeszli¶my
szczê¶liwie i na drugim brzegu stanêli¶my z okrzykiem: Niech ¿yje
Polska!

Tego samego wieczora nast±pi³o po³±czenie siê z korpusikiem, przodem
wys³anym z Warszawy. Oczekiwa³ on nas niecierpliwie; m³odzi bowiem
¿o³nierze wysokie maj± wyobra¿enie o potêdze artylerji, a bardzo ich
niepokoi³o, ¿e w przededniu spodziewanej bitwy nie mieli dzia³.
Pos³yszawszy turkot kó³ armatnich, ca³y obóz nieposiada³ siê z rado¶ci:
"nasza artylerja nadci±ga! Niech ¿yje artylerja!" wo³ano ze wszystkich
stron i bie¿ono na naszê spotkanie i postawiono nas w ¶rodku obozu.

My tak¿e z zapa³em powitali¶my naszych towarzyszy. Dot±d odbywaj±c
marsze w osamotnieniu, teraz znale¼li¶my siê w t³umie dzielnych
¿o³nierzy, których liczba wydawa³a siê znaczn± na oko. To podnios³o
nasz± ufno¶æ. Wszystkiego jednak nie by³o wiêcej, jak dwana¶cie
szwadronów, zajmuj±cych szerok± przestrzeñ. Dumnie spogl±dali¶my na las
zatkniêtych lanc, których nowe chor±giewki iskrzy³y siê barwami,
nieznaj±cemi jeszcze krwi i kurzu. Po weso³ej i hucznej wieczerzy
pok³adli¶my siê spaæ, ko³ysani d¼wiêkiem muzyki wojskowej i ¶piewem
mazurka.

O ¶wicie, kiedy korpusik nasz wchodzi³ do wsi, dolecia³y nas pomieszane
krzyki. Zatrzymujemy siê; wys³ano na zwiady i okaza³o siê, ¿e to okrzyki
zwyciêstwa! Pierwszy to tryumf! Trzeba by³o widzieæ, jak cieszyli¶my siê
nimi. Kozacy ci, brodacze, rozbrojeni, szli piechot± ze spuszczonemi
g³owami i kwa¶n± min±. W Miarê, jak przechodzili ko³o nas, nasi m³odzi
¿o³nierze przedrwiwali z nich, klêli lub grozili. I mnie chêtka bra³a
robiæ to samo, ale obowi±zek, przywi±zany do stopnia, nie pozwala³ na
to, wiêc surowo ich gromi±c, rzek³em: "Polacy! szanujcie nieszczê¶cie!
W±tpliwy bywa los wojny! ¦mieræ naszym wrogom! lito¶æ nad zwyciê¿onymi!
Niech ¿yje Polska!"

¯o³nierze uspokoili siê, spierunowani wspania³o¶ci± mych uczuæ i
sentencjonaln± wymow±. Od niejakiego czasu zwróci³ moj± uwagê jeden
stary kanonier, jad±cy obok mnie, który ci±gle siê wspina³ na
strzemionach, zadziera³ g³owê, szyjê wyci±ga³ ponad ramiona swoich
towarzyszy.

--Za czem tak patrzysz, Mateuszu?

--To te bestje, panie sier¿ancie, niech ich tam kaci porw±... I wskaza³
palcem na wzgórza, bêd±ce przed nami. Ujrza³em wtenczas, jak siê co¶
czerni³o na szczycie wzgórza. By³y¿ to krzaki, czy kaszkiety
moskiewskiej piechoty? Nie mia³em czasu przypatrywaæ siê d³u¿ej,
albowiem nadbiegli adjutanci, wo³aj±c z ca³ej si³y: "Artylerja naprzód!
stawaæ na pozycji!" Ruszyli¶my, co koñ wyskoczy³. Pad³ strza³ armatni i
kula, zabiwszy nam konia, osypa³a nas ziemi± i polecia³a dalej,
rykoszuj±c. Zajêli¶my pagórek, wprost naprzeciw nieprzyjaciela, który
podwoi³ ogieñ.

Szeroka p³aszczyzna, obwiedziona krzakami i borem, roztacza³a siê przed
nami. W ¶rodku niej, na wzgórzu, zatoczyli Moskale baterje dwunastu
dzia³ ciê¿kiego wagomiaru, które nas osypywa³y kulami i granatami. Za
baterj± widaæ by³o gêste szeregi jazdy, stoj±cej nieruchomie. Nasza
jazda podobnie¿ sta³a spokojnie, zostawiaj±c czas dzia³aniu artylerji.

Zauwa¿y³em, i¿ ¿o³nierze ró¿nej broni zachowuj± podczas bitwy postawê i
wyraz twarzy w³aciwy sobie. I tak artylerzyst± nie ma ani kawaleryjskiej
rzutno¶ci, ani niecierpliwo¶ci piechura, lecz baczny na komendê, szybki
i dok³adny w ka¿dem poruszeniu, zdaje siê zachowywaæ zimn± krew, chocia¿
oczy jego dymem gryzione, krwi± zasz³e, brwi zmarszczone, twarz blada,
usta ¶ci¶niête, mowa krótka i twarda wyra¿aj± za¿art± w¶ciek³o¶æ,
t³umion± i koncentrowan±.

¦ród tego ognia, mimo, ¿e ¶mieræ zmiata³y g³owy, nie przestano robiæ
¿arcików; ka¿dym razem co kula rykoszowa³a, m³odzi ¿o³nierze nie
omieszkali rozmawiaæ z ni± i dawaæ jej rady. Rykoszuj±ca kula mo¿e byæ
widzian± z daleka, jak skacze po polu, wiêc je¿eli sz³a na bok, na lewo,
wo³ano na ni±: "Gdzie lecisz, ¶lepa! bierz siê na prawo!" a je¿eli sz³a
prosto, zachêcano j±: "dobrze, dobrze!" i tak rozmawiano z ni± dopóki
nie wpad³a w sam ¶rodek linji nieprzyjacielskiej i dopiero dawano jej
brawo.

Ju¿ nie wiem, ile godzin trwa³a ta kanonada. Chocia¿ gor±czkowo
mijali¶my siê przy dzia³ach, jednakowo¿ zabawka ta trwa³a za d³ugo, aby
nie pragn±æ nadej¶cia nocy. Artylerja rosyjska mia³a nad nami widocznie
przewagê, tak co do liczby, jak i wagomiaru dzia³. Ubito nam ju¿ kilku
ludzi, wielu by³o ranionych, a wszyscy lubo nadzwyczaj zmêczeni,
jednakowo¿ nie upadali na duchu i nikt ani my¶la³ o odwrocie.

Naraz od lewej strony okropnie ryknê³y dzia³a. Moskale w³a¶nie tam
postawili now± baterjê, któr± nas ostrzeliwali z boku. Zwrócili¶my dwie
nasze armatki przeciw tej nowej zaczepce, z któr± trzeba by³o pogadaæ;
lecz po³o¿enie nasze stawa³o siê coraz przykrzejsze, bo sze¶cioma
polowemi armatkami odpowiadaæ na dwadzie¶cia dzia³ ciê¿kiego wagomiaru,
to nieprzelewki! Nasi ¿o³nierze na widok tej nierówno¶ci si³ zdawali siê
byæ pomieszani. Ju¿ ruchy ich s³ab³y, ju¿ wystrza³y nasze rzadziej siê
odbywa³y, a nawet dykteryjki i ¿arciki ca³kiem usta³y.

Zdaje siê, ¿e nasz dowódzca czeka³ na to, a¿ Moskale rozdziel± swe si³y,
aby korzystaæ z tego momentu i uderzyæ na nich; tak przynajmniej
przypuszczam, aczkolwiek nie kusz± siê rozprawiaæ o planie bitwy. Tyle
wiem, ¿e w najkrytyczniejszej chwili us³yszeli¶my od lewej strony
tentent konnicy, pêdz±cej galopem i w kilka minut potem owa druga
baterja zamilk³a, gdy¿ by³a zdobyt±.

Nasz dowódzca zawróci³ siê i poskoczy³ ku g³ównej sile naszych
szwadronów, wo³aj±c: "Naprzód k³usem! naprzód wiara!" I ca³a nasza
jazda, uszykowana w dwa szeregi, posunê³a siê, mijaj±c nasz± baterjê.
"Id± do szar¿y!" wo³ali nasi kanonierzy i zaraz zaprzestali¶my strzelaæ.
Jaki¿ to widok? M³ode u³any z zapalonym wzrokiem, rozognion± twarz±,
rwali siê niecierpliwie naprzód, ale radzi nieradzi musieli s³uchaæ
surowych rozkazów dowódzcy, który ci±gle powtarza³: "K³usem! naprzód!
k³usem!" Widaæ by³o z ruchu chor±giewek, jak gor±czkowo drga³y rêce
¿o³nierzy. Nakoniec ozwa³y siê tr±by, zni¿a³y siê chor±giewki i ju¿
kopniêto siê na nieprzyjaciela. "Naprzód! galopem! naprzód wiara!"

Pognali!--My¶my zostali przy naszych armatach, nic nie robi±c, a nawet
nic nie my¶l±c. Artylerja niedawno tak ruchliwa i ha³a¶liwa, zdawa³a siê
jak skamienia³a. Dusze nasze ulecia³y daleko i usiad³y na ostrzach
grotów u³añskich. Oto ju¿ blizko s± Moskali! Ju¿ moskiewskie szeregi
rozwijaj± siê, aby ich przyj±æ. Kanonierzy powy³azili na lawety, na
jaszyczki i patrz± w przestrzeñ, podani naprzód z gêb± otwart±; a by³a
taka cisza, ¿e us³ysza³by¶ lot muchy. Ka¿dy z nas czu³, ¿e od tego
starcia siê zawis³ nasz los, los naszego wojska, mo¿e i Ojczyzny! By³a
to chwila oczekiwania i strasznej niepewno¶ci, szczê¶ciem trwa³a kilka
tylko minut. Nasze u³any starli siê z Moskalami na wy¿ynie, obie linje
star³y siê ze sob± i pomiesza³y.

W ca³ej tej masie zawrza³o i ca³a masa znik³a jak tuman kurzawy,
pêdzonej wiatrem.

Nie wiem kto taki, ale kto¶ miêdzy nami krzykn±³ na ca³e gard³o--okrzyk
ten przerwa³ grobow± ciszê, og³asza³ bowiem zwyciêstwo, wszak¿e nikt mu
nie wtórowa³. My bowiem, m³odzi ¿o³nierze, jeszcze¶my nie rozumieli, ani
odgadywali skutku tej bitwy, a przytem lêkali¶my siê oddawaæ
przedwczesnej rado¶ci. Poczekajmy! ten i ów mówi³--dot±d niema nic
pewnego; nic nie widaæ, wszyscy gdzie¶ siê podzieli!

Nareszcie czê¶æ tej masy, któr± widzieli¶my, jak zginê³a nam z oczu,
zaczê³a ku nam siê zbli¿aæ. Po kolorach poznali¶my naszych u³anów a i po
okrzyku wojennym: Jeszcze Polska nie zginê³a.

Ju¿ nie ma co w±tpiæ, zwyciêstwo przy nas! Zbli¿aj±ca siê masa
przedstawia³a osobliwy widok. Widaæ w niej by³o mnóstwo pieszych
¿o³nierzy rozmaitej broni, przytem furgony, jaszczyki, dzia³a... Byli to
jeñcy moskiewscy, zabrani z artylerj± i ca³ym taborem.

Nie potrafi³bym opisaæ naszej rado¶ci, tej szalonej rado¶ci! Jakto! ca³a
ich artylerja! ta potê¿na artylerja w naszym rêku. Rzucili¶my siê obces
na te puszki, ¶ciskaj±c je, pieszcz±c siê nimi, a ja sam na chwilê
zapomnia³em o mojej kochance, o¶miofuntówce.

Piêkne¿ to by³y te rosyjskie armaty, takie ogromne, nowe, doskonale
umontowane i opatrzone we wszystko.

--Patrzno, panie sier¿ancie--wo³a³ kanonjer Mateusz--patrz, jakie
czerwone, jakie b³yszcz±ce armaty maj± te przeklête Moskale.

Zacz±³em rozkoszn± rêk± g³askaæ wypolerowan± powierzchniê spi¿ow±, a
wszyscy powtarzali chórem: "Ale¿ to siê ¶wiec± te moskiewskie puszki! a
jaki kaliber!" zauwa¿y³ jeden kanonier, "to mi to kaliber! to nie ¿adna
pukawka!"

Zacz±³em mierzyæ wylot granatnika, a ¿o³nierze powtarzali: "to nie ¿arty
taka paszcza!"

Potem, kiedy¶my zaczêli ogl±daæ uprz±¿, znowu chórem wo³ano: "Ale¿ to
têgi rzemieñ maj± te przeklête Moskale!"

Nie zgadnie nikt przecie¿, co nam sprawi³o najwiêksz± rado¶æ; oto ni
mniej ni wiêcej, tylko zwyk³y owies, zabrany ³upem. Nasza jazda nie
mia³a ju¿ fura¿u, a Moskale mieli go poddostatkiem; ich furgony,
jaszczyki, lawety nawet pe³ne by³y owsa. ¯o³nierze rzucili siê nañ
³apczywie, nape³niaj±c nim worki, ³adownice, kieszenie i powiadaj±c, ¿e
nigdy jeszcze nie widzieli tak piêknego owsa.

Nadjecha³ wódz i na jego widok zagrzmia³ okrzyk zapa³u i uwielbienia.
Snaæ bardzo by³ zmêczony, bo choæ dzieñ ch³odny, pot sp³ywa³ z niego
kroplami.

Otoczyli¶my go gêstym t³umem. ¦ród ogólnego poruszenia i wybuchów
rado¶ci, on jeden by³ spokojny i milcz±cy, choæ widocznie wzruszony.

--"Dzieci moje--rzek³ do nas--przyrzek³em poprowadziæ was na
nieprzyjaciela; wy przyrzekli¶cie pobiæ go--a tak i ja i wy
dotrzymali¶my s³owa."

Taki by³ koniec pamiêtnego dnia pod Stoczkiem. Z zapadaj±c± noc± zaczê³y
siê opowiadania przy obozowych ogniskach, S³uchaczów nie by³o, wszyscy
bowiem mówili; wszyscy dzielnie siê spisali w bitwie, wszyscy mieli
dowcip--bo wszyscy byli szczê¶liwi.

Je¿eli przyjdzie na mnie ta b³ogos³awiona godzina, ¿e jeszcze bêdê móg³
walczyæ w obronie ojczyzny, widzieæ armjê moskiewsk± w pop³ochu,
odszukaæ moj± ukochan± o¶miofuntówkê i miotaæ z niej kule na z³ociste
dachy stolicy carskiej, natenczas nazwê siê szczê¶liwym; a jednak nawet
wówczas nie potrafi³bym czuæ tego, czegom do¶wiadcza³ w pierwszej
bitwie, w bitwie pamiêtnej pod Stoczkiem.




Drukarnia Wspó³czesna w Warszawie, Szpitalna 10.








--- Provided by LoyalBooks.com ---